De noodzaak van een vertrouwenspersoon bij grensoverschrijdend gedrag

Er lijkt de afgelopen periode geen ontkomen aan. Het ene na het andere nieuwsbericht komt naar buiten. Institutioneel racisme bij Buitenlandse Zaken, onderzoek naar de ‘giftige’ sfeer op het ministerie van VWS, de sociale veiligheid bij de publieke omroep en de NPO, om maar wat voorbeelden te noemen. Het raakt me merk ik. Soms krijg ik kippenvel van de verhalen. En een andere keer maakt het me boos en verdrietig.

Elk werkplezier ontnomen door machtsmisbruik
Het ontneemt elke glans van deze instituties en de wijze van samenwerken in vertrouwen en veiligheid. Organisaties waar de medewerkers als dorre blaadjes meeritselen met hoge bomen die de koers en het moreel bepalen. Elk werkplezier ontnomen door machtsmisbruik, intimidatie en het ontbreken van een moreel besef gebaseerd op de universele kernwaarde van veiligheid. Een kernwaarde die nodig is voor het algemene welzijn van medewerkers.

De vindbaarheid van de vertrouwenspersoon
Het valt me des te meer op omdat ik recentelijk de opleiding tot vertrouwenspersoon heb afgerond. De laagdrempeligheid en zichtbaarheid van een vertrouwenspersoon is een cruciale factor om je als melder veilig genoeg te voelen om je verhaal te doen, één op één. Schijnbaar is het in deze organisaties en in heel veel andere contexten zo onveilig dat het niet eerder aan de orde is gekomen. Schrijnend, want het zorgt ervoor dat een organisatie letterlijk ziek wordt, evenals haar medewerkers. Dat de werkdruk, stress en daarmee gepaard gaande ziekteverzuim er negatief door wordt beïnvloed. Het kost een organisatie en een samenleving dus ook heel veel geld.

De vertrouwensband met de vertrouwenspersoon
Het vak van vertrouwenspersoon gaat over inhoud, gevoel en zelfvertrouwen. Het is open luisteren naar het verhaal van de melder zonder in het verhaal of de emoties te worden meegezogen. Het gaat over ruimte geven aan het gevoel dat eronder zit en het kernelement van datgene dat voor de melder leidt tot een gevoel van onveiligheid in welke vorm dan ook. Een vorm die kan voortkomen uit roddelen, pesten, discriminatie of (seksuele) intimidatie. Op zodanige wijze dat het voor de melder als grensoverschrijdend wordt ervaren. De vertrouwenspersoon bouwt een vertrouwensband op die uiteindelijk de melder zal helpen om te denken in mogelijke aanpakken waarmee het zelfvertrouwen weer kan worden opgebouwd.

Het komt vaker voor dan we vermoeden
Grensoverschrijdend gedrag komen we vaker tegen dan we vermoeden en uit onderzoek is gebleken dat zelfs 80% niet wordt gemeld! Dat we het dus over het topje van de ijsberg hebben. In de training die ik volgde, komen er ook allerlei eigen ervaringen voorbij waarvan ik nu kan zeggen: ‘dat is niet oké, zoals je je gedraagt.’ Ik zal er één uitlichten.

Machtsvertoon
Ik zit samen met drie anderen in een vergaderkamer als plotseling de deur opengaat en er een grote, forse man binnenstapt met de mededeling: “Ik heb deze kamer gereserveerd en ik wil dat jullie nu stoppen.” In een oogwenk kijk ik naar de klok. We hebben nog twee minuten constateer ik. En tegelijkertijd voel ik in mijn lichaam van alles gebeuren. Ik word boos. De wijze waarop deze man naar binnenstapt is ronduit intimiderend en eisend. Ik hoor nog iemand zeggen: “We zullen gaan afronden.” De deur gaat weer dicht en we kijken elkaar verbijsterd aan. “Wat een naar gedrag” zeggen we nog met elkaar. En terwijl we dat zeggen, gaat wederom de deur open: “Ik stuur jullie nu weg, want ik heb mijn tijd hard nodig.” En ondertussen komt hij verder de vergaderkamer in en duwt ons er met zijn aanwezigheid bijna letterlijk uit. Met machtsvertoon.

Een man met een intimiderende energie
Ik loop met een collega naar het koffiezetapparaat en begin daar een gesprek over deze situatie: “Ik merk dat dit me heel veel doet.” “Kun je benoemen wat je voelt?” vraagt mijn collega. “Ik voel boosheid en angst. Angst omdat ik niet in staat ben in een dergelijke situatie op rustige wijze aan te geven dat dit gedrag niet oké is.” Terwijl ik dit zeg, voel ik daar verdriet over omdat ik dit in veel meer situaties ben tegengekomen en ik als vrouw vaak moeite heb om in te gaan tegen een man met een intimiderende energie. “Het maakt me onmachtig om te reageren” vervolg ik. “Dat leidt uiteindelijk tot verdriet en de automatische reflex dat ik het fout heb gedaan.”

Er ontsnapt een diepe zucht uit mijn lichaam en er ligt een traan in mijn ooghoek. “Ik begrijp het” zegt mijn collega. “Wat zou je willen doen?” vraagt hij. “Ik zou hem erop willen aanspreken. Maar als ik eerlijk ben, durf ik niet en ik ga het ook niet doen.”

Je kunt je hart luchten
Ik besef dat ik nog niet het zelfvertrouwen heb om dit bespreekbaar te maken. Dat er voor mij nog te veel emotie op zit waardoor het aanspreken van iemand heel lastig is. Dat dat nu juist een van de waardevolle aspecten is om over in gesprek te gaan met de vertrouwenspersoon. Je kunt er je hart luchten. De emoties die gepaard gaan met een nare situatie ‘ontladen’. Je kunt je zelfvertrouwen herwinnen door met de vertrouwenspersoon je opties te verkennen. En als je kiest voor het aanspreken, kun je met de vertrouwenspersoon oefenen hoe je een dergelijk gesprek zou kunnen aanpakken.

Ik was al blij dat ik even bij mijn collega, in vertrouwen, mijn hart kon luchten. En een volgende keer zal ik het momentum niet voorbij laten gaan om iemand aan te spreken op zijn gedrag.

Je kunt bij mij terecht
Ben jij in nare situaties beland of wil je alleen je hart luchten? Als extern vertrouwenspersoon kun je mij benaderen door te mailen naar jellie@opaal.nu.